Muskizko Adolfo Cengotitabengoa Izurza eta Ortuellako Jaime Iñiguez Nieva dira identifikatutako pertsonak, 37ko apirilean hil zirenak.
AMOREBIETA-ETXANO | Eusko Jaurlaritzak eta Zornotzako Udalak ekitaldi bat antolatu dute herriko hilerriko hobian identifikatutako lehenengo biak euren familiei emateko. Iazko abenduan eta 2024ko martxoan 86 pertsonaren gorpuzkiak aurkitu eta berreskuratzeko egin ziren lanen ondorengo lehen emaitza da.
Muskizko Adolfo Cengotitabengoa Izurza eta Ortuellako Jaime Iñiguez Nieva dira identifikatutako pertsonak, biak Euskadiko Alderdi Komunistari atxikitako Perezagua batailoiko milizianoak. Biak egun berean hil ziren, 1937ko apirilaren 7an; Cengotitabengoa Barazar frontean, 31 urterekin, eta Iñiguez Amorebieta-Erxanoko Ospitale Militarrean, 19 urterekin, seguru asko frontetik bertatik zaurituta eraman ondoren.
Ekitaldian Eusko Jaurlaritzako Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako sailburua izan da, Ainhoa Salterain Amorebieta-Etxanoko alkatearekin batera, bere korporazioarekin eta memoria eta giza eskubideen arloko talde batekin batera. Desagertutako borrokalarien 30 familia inguru ere bertaratu dira
Nerea Melgosa, Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako sailburua eta Eusko Jaurlaritzako memoria-politika publikoen arduraduna, Saibigain mendiaren (Abadiño) tontorrera hurbildu da gaur goizean, Gerra Zibileko borrokalari baten hezurrak lurpetik ateratzeko lanei jarraipena egiteko.
Aranzadi Zientzia Elkarteko taldeak eta Euskal Prospekzio Taldeak fusil batekin lotutako bi hezur aztarna eta hainbat objektu aurkitu eta berreskuratu dituzte. Aurkikuntza Saibi mendiaren gailurretik (954m) gertu dago, Mañariaren eta Abadiñoren arteko mugatik gertu, Abadiñoko lurraldean, lurraren azaleko geruzan, pista batetik gertu, lubaki zahar bat dirudien tokian.
Sailburuarekin batera, Giza Eskubide, Memoria eta Lankidetzarako sailburuorde José Antonio Rodríguez Ranz eta Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutuko zuzendari Aintzane Ezenarro izan dira. Gogora Institutuko Zuzendaritza Kontseiluko kide Julen Arzuaga ere bertan izan da, eta haiekin batera, inguru horretan izandako borroketan desagertutako hainbat pertsonaren senideak ere izan dira, gorpuzkiak berreskuratzeko lanetan.
Nerea Melgosa sailburuak azaldu duenez, Saibi mendiko miaketa-lanak urte osoan zehar luzatuko dira, gorpuzkiak bilatzeko. Horrela, sailburuak adierazi du Eusko Jaurlaritzak konpromisoa hartu duela “Euskadi, askatasuna eta demokrazia faxismoaren aurrean defendatzeko mendi horietan bizia eman zutenen gorpuzkiak berreskuratzeko lanean jarraitzeko”.
Gogora Institutuaren Gerra Zibilean Desagertutako Pertsonak Bilatzeko Programaren oinarria den “betebehar etiko eta morala” aipatu du Melgosak. “Haiekiko betebeharra, familiekiko betebeharra eta geure buruarekiko betebeharra”. “Saibiko gudarien eta milizianoen hondakinek bakean atseden hartu behar dute, herrialde gisa dugun duintasuna dago jokoan”, adierazi du.
Nerea Melgosak gaineratu duenez, “Saibigainek erreferentzia berezia izan behar du euskal memoria demokratikoan eta frankismoaren aurkako borrokan”, Memoria Historiko eta Demokratikoaren Euskal Legeari eta haren garapenari erreferentzia eginez.
Bigarren deshobiratzea 2024an inguru horretan
Gaurkoa Saibigain inguruan lurpetik ateratzen duten bigarren aldia da. Urte horretako otsailaren 4an, oraindik identifikatu gabe dagoen beste borrokalari baten hezurrak berreskuratu ziren. Gogora Institutuak harremana du desagertutako 14 lagunen senideekin, etorkizunean hezurrak genetikoki identifikatzeko. Aipatzekoa da Gogora Institutuaren Gerra Zibileko hildakoen datu-basean arlo horretan 128 desagertu daudela, hau da, gorpuak, non lurperatu diren ez dakigunak.
Gerra Zibilari buruz gordetzen diren dokumentazioek eta testigantzek, 1937ko apirilaren 6tik 15era bitartean, Saibigain gailurraren kontrolagatik, Saibi mendia, izan ziren borroka bortitzei buruz hitz egiten dute. Hainbat argitalpenek, gainera, gudu ezberdinen ondoren, lekua gorpuz josita geratu zela adierazten duten testigantzak jasotzen dituzte, eta hortik dator “odolaren mendia” ezizena Saibigaini erreferentzia egiteko.
Eremua borrokarako eremu gisa dokumentu-erreferentziak eta inguru horretan desagertutakoen kopurua direla eta, 2024. urte honetan, lekua aztertzen jarraituko da hezur-hondakin gehiagoren bila. Babestutako eremu natural horretako prospekzioek Bizkaiko Foru Aldundiaren baimena dute.
Gerra Zibileko desagertuak bilatzeko programa
Azken hogei urteotan, Eusko Jaurlaritzak Gerra Zibilaren eta errepresio frankistaren 331 biktima berreskuratu ditu, eta horietako 54 identifikatu ahal izan ditu, Gogora Institutuaren Gerra Zibilean Desagertutako Pertsonak Bilatzeko Programaren barruan. Aranzadi Zientzia Elkartearen eta UPV/EHUko Biomics laborategi genetikoaren (DNA laginak kontrastatuz identifikazio genetikoa egiteaz arduratzen da) bitartez egin du. Azken hori Aranzadi Zientzia Elkartea da, hobitik ateratzeko lanen eta auzitegi-antropologiaren arduraduna.
